پیش‌گفتار
دوره‌ی امان الله خان و نخستین تجربه‌ی آزادی مطبوعات چیزی بود که در دوره‌‌ها پیش از امان الله خان اتفاق نیفتاده بود، امیر امان الله خان در پی قتل پدرش در فبروری سال ۱۹۱۹ میلادی به پادشاهی رسید، دوره‌ی او از دوره های درخشان برای مطبوعات افغانستان به حساب می آید، رویداد هایی که در سالهای جنگ اول جهانی اتفاق افتاد، در پایان این جنگ در سال ۱۹۱۸ میلادی و پس از آن بر شکل گیری حوادث در جهان و منطقه و افغانستان اثر گذاشت از همه مهم تر افغانستان صاحب استقلال خود شد. با بدست آمدن استقلال در هر سرزمین تحول بسیار عمیق و بنیادی در بخش‌های مختلف زنده‌گی مردم رونما میشود و به صورت مشخص در بخش مطبوعات. مطبوعات از نظر کمی و کیفی در مرحله رشد غیر منتظره می رسد. آزادی بیان به وجود می‌آید.، دقیقن این کار در افغانستان هم شد و مطبوعات پیشرفت های زیادی را در این دوره داشت. من در این مقاله به دست آورد های مطبوعات در زمان امان الله خان و قانون مطبوعات و همچنان تفسیر نشریه های مشهور آن زمان می‌پردازم.
کلید واژه:
مطبوعات، رسانه، استقلال، سراج‌الخبار، نشریه در افغانستان.
چکیده:
ما در این مقاله به مهترین دست آورد های دولت امان الله خان در عرصه مطبوعات پرداخته‌ایم و نخستین نشریه ها در زمان امان الله خان، قانون مطبوعات آن زمان، نقش ن در مطبوعات، نشریه‌های شخصی، نشریه انیس و نقش مطبوعات بالای ادبیات که از مهم ترین مباحث به شمار می‌رود، بخش های مورد بحث این مقاله را تشکیل می‌دهد.
مقدمه:
مطبوعات یک بخش عرصۀ رومه نگاری یا خبرنگاری است، همان عرصۀ‌کاری رسانه» هاست که امروز جزء جدایی ناپذیر زنده‌گی روزمرۀ بشر شده است. حتا این رسانه های اند که به مردم می‌آموزند چگونه زنده‌گی کنند، چگونه تصمیم بگیرند؛ و حتا برنامه های بلندمدت و‌کوتاه مدت زنده‌گی انسان های امروز، پس از تحلیل های آنچه از رسانه ها می‌بینند و می‌شنوند، ریختانده میشود. این رسانه های اند که امروز در زنده‌گی خانواده‌گی، جامعه، ت، اقتصاد، فرهنگ، زبان و ادب، دین و مذهب، تاریخ، روابط بین الملل، و . همه و همه دخیل اند و نقش خود را از هرگوشه نمایان می‌سازند. درست به همین دلایل شاه امان الله که بسیار علاقه به مدرنیزم سازی و توجه‌ی بیشتر به مطبوعات داشت.
سالهای 1919 تا 1929 را می‌توان يکی از درخشان ترين و اثرگذارترين دورۀ مطبوعات در افغانستان خواند. در اين دوران دو رويداد مهم در حيات سياسی - فرهنگی افغانستان رخ داد. نخست اين که به سال 1924 نخستين قانون اساسی در افغانستان پديد آمد که به نام " نظامنامۀ دولت عليۀ افغانستان " ناميده می شد. درمادۀ يازدهم اين قانون اين گونه به آزادی بيان و مطبوعات اشاره شده است: مطبوعات و چاپ رومه های داخلی مطابق حکم قوانين مربوطه آزاد است. حق چاپ رومه، مختص به دولت و اتباع افغانستان است و نشرات خارجی از طرف دولت تنظيم يا سانسور می شود».(۱)رويداد دوم ايجاد نظامنامۀ مطبوعات به سال 1928 است. بدين‌گونه برای نخستين بار در افغانستان مطبوعاتی متکی بر قانون به وجود آمد. البته نبايد تصور کرد که نظامنامۀ مطبوعات آزادی کامل بيان را تضمين می کرد؛ بلکه در اين نظامنامه مواردی وجود داشت که میتوانست آزادی بيان را محدود کند. در اين نظامنامه در مواردی برای نشريه‌ها جزا هايي نيز پيش بينی شده بود. با وجود آن، انفاذ قانون اساسی و نظامنامۀ مطبوعات از نظرکمی و کيفی سبب گشترش مطبوعات در کشور گرديد. بر اساس مدارکی که در دست است در آن دوره نشريه هايي دولتي اتحاد مشرقی ( رومه )، افغان ( رومه )، ابلاغ( رومه )، حقيقت (رومه )، امان افغان (رومه ) افغان ( هفته نام) ، غازی ( هفته نامه )، اتفاق اسلام ( هفته نامه )، ستارۀ افغان ( هفته نامه )، طلوع افغان (هفته نامه )، بيدار( هفته نامه )،اصلاح ( هفته نامه )، ارشادالنسوان(۲) ( هفته نامه )، جريدۀ مکتب ( دوهفته نام) ، مجموعۀ عسکريه ( ماهنامه )، معرف معارف (ماهنامه)، آيينۀ عرفان ( ماهنامه) ، مجموعۀ صحيه ( ماهنامه )، پشتون ژغ ( ماهنامه )، در شهر کابل و ولايات کشور به چاپ می رسيدند.
با مهر
محمد نذیر یوسفی
دانشجوی دوره‌ی کارشناسی حقوق- دانشگاه خورشید و دانش‌آموخته خبرنگاری.
بهار ۱۳۹۶
نخستین کار مطبوعاتی در زمان امان الله:
از مهم ترین نشریه که در بالا نام گرفتیم می توان از نشریه امان افغان» همان اهداف اصلی و عمده سراج الاخبار افغانیه محمود طرزی یعنی: استقلال، ملی گرایی، تجدد گرایی، استعمار زدایی و اتحاد و ترقی کشور های مسلمان را دنبال می کرد. با این تفاوت که سراج الاخبار از آن به عنوان سلاحی برای کسب استقلال کامل سود می جست و امان افغان آنرا برای حفظ استقلال و پیشرفت و ترقی افغانستان تبلیغ می‌کرد.
گسترش معارف و دانش، صنایع و مطبوعات در صدر اصلاحات قرار گرفت. بیش از ۲۰ نشریه از جمله رومه، جریده، مجله و نشریه های دولتی و اختصاصی و آزاد در مرکز و برای اولین بار در ولایات افغانستان منتشر شد. کاظم آهنگ مولف سیر ژورنالیسم در افغانستان در باره مطبوعات این دوره نوشته است:
"در وقت اعلی حضرت امان الله رومه نگاری توسعه پیدا کرد ما در این زمان رومه پیدا کرده می‌توانیم، هفته نامه دیده می‌توانیم و مجلات به مشاهده می‌رسد. برای نخستین بار رومه های ولایتی به میان آمد، در ننگرهار، اتحاد مشرقی، در بدخشان، اصلاح، در مزار شریف، بیدار، درهرات، اتفاق اسلام، در قندهار، طلوع افغان، در پکتیا اخبارغازی، به وجود آمد و اکثر وزارت‌خانه نیز نشریه های خود را داشتند. وزارت معارف به نام معرف معارف» مجله اردو در وزارت دفاع افغانستان بوجود آمد. اخبار ثروت از طرف وزارت مالیه به چاپ می رسید و در عین زمان برای تشریح و توضیح قوانین، نشریه ای منتشر می شد که به آن ابلاغ می گفتند."(۳)
حرف اصلی، ملی گرایی و استقلال طلبی
مهم ترین نشریه این دوره، جریده هفتگی دولتی امان افغان بود که نخستین شماره آن در روز بیست و هشتم حمل ۱۲۹۸ خورشیدی دوازدهم اپریل/آوریل ۱۹۱۹ منتشر شد.
نخستین مدیر مسئول "امان افغان" عبدالهادی داوی، یکی از مشروطه خواهان برجسته و سردبیر سابق سراج الاخبار افغانیه، بود. دکتر سنزل نوید پژوهشگر مسایل تاریخ و کارشناس دوره امانیه در امریکا معتقد است که نشریه امان افغان در واقع ادامه سراج الاخبار بود.(۴)
امان افغان در واقع ادامۀ سراج الاخبار بود و همان مرام و اهداف سراج الاخبار را پیش می برد و کسانی که (دست اندرکار) مطبوعات این دوره بودند اکثرا روشنفکران و نویسنده هایی بودند که بعضی شان به گفت آقای حبیبی به گروه جوانان افغان یا مشروطه خواهان تعلق داشتند، اما بهر صورت اکثر این نویسنده گان یک همبستگی فکری با دولت امانی و خود شخص شاه داشتند.
همانگونه که یاد شد نشریه "امان افغان" همان اهداف اصلی و عمده سراج الاخبار افغانیه محمود طرزی یعنی: استقلال، ملی گرایی، تجدد گرایی، استعمار زدایی و اتحاد و ترقی کشور های مسلمان را دنبال می کرد. با این تفاوت که سراج الاخبار از آن به عنوان سلاحی برای کسب استقلال کامل سود می‌جست و امان افغان آنرا برای حفظ استقلال و پیشرفت و ترقی افغانستان تبلیغ می کرد.
نخستین قانون مطبوعات
و اما یکی از دستاورد های مهم این دوره در عرصه مطبوعات تصویب نظامنامه مطبوعات و یا قانون مطبوعات در ۱۸ ماده در ماه جدی سال ۱۳۰۳ خورشیدی و به دنبال آن ظهور مطبوعات آزاد یا غیر دولتی است.
در این نظامنامه، شرایط به وجود آمدن نشریه های آزاد و جرایم مطبوعاتی تعریف و تعیین شده بود. در حالی که در آن سال‌ها مطبوعات در کشور های همجوار افغانستان تحت کنترل شدید قرار داشت، در افغانستان چندین نشریه آزاد می توانست از کاستی ها و نارسایی ها در دولت انتقاد کند. دکتر سنزل نوید مطبوعات آزاد آن دورهء افغانستان را با کشور های منطقه و همسایگان افغانستان مقایسه می‌کند
"در ایران مطبوعات آزاد فقط در خارج از ایران چاپ می شد مثلا "حبل‌المتین" در کلکته هند، به چاپ می رسید که یک نشریه شخصی و آزاد بود یا مثلا "چهره‌نما" در قاهره تاسیس شد، همچنین "آزادی شرق" در برلین تأسیس شد. از این برمی آید که در داخل ایران مطبوعات آزاد جایی نداشت و مدیران مسئول و سردبیران این نشریات همه ایرانی ها بودند. در آسیای مرکزی در آنزمان چون بلشویک ها این منطقه های را گرفته بودند مسئله ای جدا بود و در ترکیه مطبوعات شکل دولتی داشت.(۵)
تولد نشریه های آزاد
در سال ۱۹۲۷ میلادی با ظهور نشریه های آزاد فصل تازه‌ای در مطبوعات افغانستان باز می شود. و سه نشریه:"انیس"، که مدیر مسئول آن غلام محی الدین انیس بود، "نسیم سحر"، که مدیر مسئول آن احمد راتب بود و نشریه "نوروز" که مدیر مسئول آن محمد نوروز بود، یکی پی دیگری به میان آمدند.(۶)
این سه نشریه در مواردی انتقاداتی شدید الحنی را منتشر می کردند.به طور مثال انیس در مطلبی به نام "ان سرخ پوش" از پلیس انتقاد می‌کند و می‌نویسد که پلیس با ان و قطاع الطریقان همدست می شدند و خانه های مردم را می‌ربودند.
یا مثلا نشریه نسیم سحر در مطلبی با عنوان "مظاهر مدنیت اروپا" مطلبی دنباله داری را به نشر رساند و می نویسد که یک اقلیت ممتاز می رود، کلاه های شاپو می‌پوشند، لباس های زیبای اروپایی را به برمی کنند و این "طبقۀ اول" مال و پول و افغانستان را می برند و در اروپا مصرف می کنند، نسیم سحر این اقلیت را طبقۀ اول گفته و آن انتقاد صریحاً متوجه پادشاه و خانوادۀ او بود، چرا آنها اقلیت ممتاز بودند و ازهمین رو رومه نسیم سحر را به زودی متوقف کردند. محی الدین انیس و احمد راتب به پول شخصی خویش نشریه را نشر می کردند."
محی الدین انیس در نخستین شماره جریده اش انیس» که در پنجم ماه مه ۱۹۲۷ برابر با ۱۵ ماه ثور ۱۳۰۶ منتشر کرد اهداف نشریه اش را این گونه اعلام می کند:
محاکمه محی الدین انیس
انیس طفلک نوزادیست در عالم مطبوعات می‌خواهد در اوقات فراغت ندیم، در ساعت های کار معاون، در امور مشکله مشاور، در حالات غم و اندوه سمیر و الحاصل در حیات فکری و عملی عموم، خاصتاً فریق مامورین مونس و خدمتگار باشد.
اینگونه بود که "انیس" به زودی مونس عام و به ویژه دانش آموزان و مامورین دولت شد. وقتی محی الدین انیس به عنوان اولین خبرنگار آزاد در تاریخ مطبوعات افغانستان، به دلیل انتشار یک نامه انتقادی در شماره ۲۰ حمل ۱۳۰۷ خورشیدی محاکمه شد، دانشجویان وکارمندان دولت اعتراض کردند و سر انجام محمد ولی خان وکیل سلطنت، از وی معذرت خواست در این نامه که به قلم سعد الدین انصاری منتشر شده بود از یک گروه سرخ پوش و غارتگر شکایت میشود. در آن زمان پلیس افغانستان اونیفورم سرخ رنگ داشت. بخشی ازین نامه را می خوانیم
الها! پروردگارا! تو خود میدانی که گذر توپچی باغ کابل را سارقین و قمار بازان ظالم زیر بمباران خود گرفته، ساکنان آنجا را مورد حمله های تباه کن خود قرار داده شبها اموال و اجناس غریبانه شان را چپاول و تاراج می کنند.
خدایا! اگر بگویم این ها مانند پلیس هستند، به آتش غضب خود مرا خواهی سوخت. به هر حال مرا بیدار خوابی بیخود کرده، همیشه تصوراتم به خطا می‌رود. این ها ابدا پلیس نه می‌باشند. فقط چنین خیال می رود که لباس ها و چوب های شان عینا مانند لباس ها و چوب های پلیس هاست و یا برای بدنام کردن حضرت پلیس های وطن مقدس، البسه، کلاه و چوب پلیس را یده و در بر کرده اند.(۷)
بازداشت محی الدین انیس به دلیل انتشار این نامه انتقادی، حاکی از نظارت مقامات بر مطبوعات و سانسور دولتی است. اما حدود این نظارت و سانسور تا کجاست؟ دکتر اسدالله شعور به این باور است که نظارت دولت و سانسور مطبوعات در دوره امیر امان الله خان بسیار خفیف بوده و به هیچ وجه با دوره های قبلی و بعدی آن قابل مقایسه نیست. ما موردی را نشنیده‌ایم که حاکی از وجود سانسور و نظارت شدید و تحکم دولت بالای مطبوعات آزاد ملی و مطبوعات دولتی داشته باشد. ولی از آن جائیکه افغانستان یک مملکت عقب مانده بود و ذهنیت عقب مانده تا امروز در افغانستان وجود دارد، بعضی از مقامات دولتی آن وقت خلاف مقررات و خلاف اصولنامه مطبوعات و خلاف تحمل دولت، بعضی اوقات کوشش کردند تا نظر خود را بر مطبوعات تحمیل کنند که این را نمی‌توانیم کنترل و نظارت مستقیم از طرف دولت حساب کنیم.
روشنفکران حامی شاه:
ولی چرا درین دوره موارد سانسور نشریه ها و مواخذه رومه نگاران اندک است. دکتر سنزل نوید دلیل آن را همسویی و همفکری رومه نگاران با دولت و شخص شاه ذکر می کند.
یکی از مرام های دولت امانی به وجود آوردن دموکراسی بود به این سبب مطبوعات آزاد در قانون اساسی گنجانیده شده بود و کسانی چون آقای محی الدین انیس خود از جملۀ لیبرالها و کسانی بود که با شخص شاه همفکر و هم نظر بود و به همین خاطر شما کمتر فرقی بین جراید آزاد و جرایدی که از طرف دولت تأسیس و حمایت می شدند می‌بینید. چون اکثر محررین (سردبیران) هم نوا با شخص شاه بودند.(۸)
توجه به حقوق و آزادیهای ن
از مشخصات برجسته این دوره، یکی هم توجه جدی به زنده‌گی، حقوق و آزادی های اساسی ن در افغانستان است. نماد های این توجه قوانین تضمین کننده حقوق ن، تاسیس مکاتب، برای دختران و ظهور "ارشاد النسوان" نشریهء اختصاصی ن است. انتشار این نشریه اهمیت ویژه‌ای داشت، زیرا از سویی در جامعه سنتی آن روز افغانستان یکی از مظاهر مدرنیسم و اقتدار نیرو های تجدد گرا به شمار می‌رفت و از سویی دیگر از نخستین نشریه های اختصاصی ن بود که در منطقه منتشر می‌شد.
می اسکنازی افغانستان شناس و کارشناس فرانسوی دوره های سراجیه و امانیه معتقد است که تلاش و کار "اسما" خانم محمود طرزی که نشریه مخصوص ن را راه اندازی کرد در این زمینه موثر بوده است. خانم روح افزا سردبیر ارشاالنسوان، نخستین نشریه اختصاصی ن بود که به مدیر مسئولی اسما خانم طرزی، منتشر می شد. اما تنها حرف اول نامهای این دو خانم در صفحه نخست نشریه چاپ می‌شد.(۹)
اولین شماره "ارشاد النسوان" مجلۀ هفته وار اختصاصی ن افغان به تاریخ ۲۷ حوت ۱۲۹۹ خورشیدی برابر با ۱۷ مارچ ۱۹۲۱ میلادی به نشر رسید و هر روز پنجشنبه منتشر می شد، ولی هنوز مشخص نیست که این نشریه در مجموع چند شماره منتشر شد.
دکتر اسدالله شعور معتقد است که مطبوعات این دوره (دوره امان الله خان) در پرورش یک نسل آزادیخواه و مبارز کمک کرد نسلی که در سالهای بعد وقتی آزادی های مدنی سلب شد، نمایندگان آن برای باز‌گرفتن آن آزادی ها زنده‌گی شان را قربانی کردند.
بدیهی است که تعدد نشریه ها، آزادی نسبی بیان وگسترش مطبوعات در ولایات می توانست باعث آگاهی بیشتر و بیداری ی مردم شود. در این دوره ۱۴ چاپخانه در مرکز و ولایات فعال بود. آمار نشاٍن می دهد که از ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۷ حدود ۷۰۰ هزار جلد کتاب درسی در این چاپخانه ها چاپ شد که در افغانستان بی سابقه بود. دکتر اسدالله شعور معتقد است که مطبوعات این دوره (دوره امان الله خان) در پرورش یک نسل آزادیخواه و مبارز کمک کرد نسلی که در سالهای بعد وقتی آزادی های مدنی سلب شد، نمایندگان آن برای باز‌گرفتن آن آزادی ها زندگی شان را قربانی کردند: با سقوط دولت امانی همین روشنفکران تحت تأثیر همان تبلیغات، تحت تأثیر همان مطبوعات با چه جان فشانی هایی برای حفظ دموکراسی و برای بازگشت دموکراسی عمل می کنند که حتی صدها جوان را می بینیم که از زنده‌گی خود و فامیل خود می‌گذرند.
تاثیر مطبوعات بر ادبیات
پژوهشگران به این باورند که مطبوعات دوره امانیه در عرصه ادبیات نیز اثرات مهمی بر جا گذاشت. به نظر لطیف ناظمی شاعر، رومه نگار و پژوهشگر ادبی، مطبوعات این دوره مظهر نخستین تجربه های ادبی در افغانستان بوده است.
نخستین تجربه های ادبی جدید را ما در این دوره می بینیم. مثلاً نخستین داستان در کشور ما در همین دوره چاپ می شود البته به غیر از کتاب تصویر عبرت یا داستانی که عبدالقادر پسر سردار ایوب خان در بیرون از کشور نوشته و در بیرون از کشور چاپ شده بود. در داخل کشور ما نخستین داستانی که چاپ می شود، جهاد اکبر است که مولوی محمد حسین پنجابی یکی از مشروطه خواهان و جان نثاران ملت از هندی های مقیم افغانستان نوشته بود.
بسیاری از مورخان به این نظر اند که مطبوعات دوره امانی علی رغم نقشی که در اعتلای اندیشه های آزادیخواهانه، ملی گرایانه، ترقی خواهانه و اشاعه مدرنیسم ایفا می‌کرد، مورد حمایت همه گروه های اجتماعی و ی قرارنداشت. چیزی گه باعث شکست دولت امانی و به کار آمدن امیر حبیب الله کلکانی شد
دوره کوتاه سلطنت امیر حبیب الله کلکانی در جنگ و زد وخورد در ولایات سپری شد. در این دوره اصلاحات متوقف شد. اما شماری از جراید در مرکز و ولایات منتشر می شدند به زودی نشریه "حبیب الاسلام" جانشین "امان افغان" شد. در این دوره ۹ ماهه شماری از نشریه ها از امیر حبیب الله کلکانی دفاع می‌کردند و برخی از نیرو های ضد دولت او شماری از نشریه های دوره امانی در ولایت همچنان چاپ می‌شدند و نشریات تازه‌ای نیز در شماری از ولایت به میان آمد از جمله نشریه ای به نام غیرت اسلام در جلال آباد به میان آمد و ابراهیم کامه وی نشریه ای را به نام الایمان که موضع ضد دولتی داشت منتشر می‌کرد.(۱۰)
سلطنت امیر حبیب الله پس از ۹ ماه سقوط کرد. او و یاران نزدیکش اعدام شدند و نادر در اکتبر ۱۹۲۹ بر تخت پادشاهی افغانستان نشست.
خلاصه:
بحث ما در این مقاله از آنجا اغاز شد افغانستان دارای استقلال ی شد، زمانی که امان الله خان پدرش را به قتل رساند و به تخت پادشاهی نشست. امان الله خان فرد بود که علاقه زیاد به مدرنیزم کردن افغانستان داشت، او پس از این که قدرت ی‌اش را بدست آورد بالای مدرنیزم کردن فرهنگ، ادبیات، مطبوعات، اداره ها و حتا لباس مردم دست زد چیزی که بعد ها باعث سر نگونی نظام‌وی توسط حبیب الله کلکانی شد. و او را وادار به ترک کشور کرد.
و اما یکی از دستاورد های مهم این دوره در عرصه مطبوعات تصویب نظامنامه مطبوعات و یا قانون مطبوعات در ۱۸ ماده در ماه جدی سال ۱۳۰۳ خورشیدی و به دنبال آن ظهور مطبوعات آزاد یا غیر دولتی است. و فضا برای ایجاد ۱۰ ها نشریه دولتی باز شد و آهسته، آهسته فضای به نشریه های که به نقد حکومت می‌پرداختن و شخصی بودن مساعد شد به عنوان مثال در یکی از نشریه شخصی این گونه از حکومت نقد شده بود از یک اقلیت ممتاز می رود، کلاه های شاپو می پوشند، لباس های زیبای اروپایی را به برمی کنند و این "طبقۀ اول" مال و پول و افغانستان را می برند و در اروپا مصرف می کنند' (از نشریه نسیم سحر)».
این کار درست زمانی اتفاق افتاد که در آسیا کشور ها از نشر نشریه ها این چنینی چندان نداشتن مثلا: در ایران مطبوعات آزاد فقط در خارج از ایران چاپ می شد مثلا "حبل‌المتین" در کلکته هند، به چاپ می رسید که یک نشریه شخصی و آزاد بود یا مثلا "چهره‌نما" در قاهره تاسیس شد، همچنین "آزادی شرق" در برلین تأسیس شد. از این برمی آید که در داخل ایران مطبوعات آزاد جایی نداشت و مدیران مسئول و سردبیران این نشریات همه ایرانی ها بودند. در آسیای مرکزی در آنزمان چون بلشویک ها این منطقه های را گرفته بودند مسئله ای جدا بود و در ترکیه مطبوعات شکل دولتی داشت.
از مشخصات برجسته این دوره، یکی هم توجه جدی به زنده‌گی، حقوق و آزادی های اساسی ن در افغانستان است. نماد های این توجه قوانین تضمین کننده حقوق ن، تاسیس مکاتب، برای دختران و ظهور "ارشاد النسوان" نشریهء اختصاصی ن است. انتشار این نشریه اهمیت ویژه‌ای داشت، زیرا از سویی در جامعه سنتی آن روز افغانستان یکی از مظاهر مدرنیسم و اقتدار نیرو های تجدد گرا به شمار می‌رفت و از سویی دیگر از نخستین نشریه های اختصاصی ن بود که در منطقه منتشر می‌شد.
پژوهشگران به این باورند که مطبوعات دوره امانیه در عرصه ادبیات نیز اثرات مهمی بر جا گذاشت. به نظر لطیف ناظمی شاعر، رومه نگار و پژوهشگر ادبی، مطبوعات این دوره مظهر نخستین تجربه های ادبی در افغانستان بوده است.
در آن زمان سانسور بسیار کم دیده می‌شد و دلیل عمده آن همان هم نظر بودن نویسنده ها با فکر شاه بود چون تا زمانی که دو فکر در تضاد قرار نگیرد قوه ها فشار برای سانسور ایجاد نمی‌شود.
سرانجام بحث ما در این بند پایان یافت و برنامه های غرب دوستانه و مدرنیزم امان الله خان در افغانستان باعث قیام های مردمی شود بعد ها با به قدرت رسیدن نادر و تا چند دوره بعد و دوره‌ی پایانی ظاهر شاه کار های خاصی خاص در عرصه مطبوعات رخ داد تا این که نظام جدید دیموکراسی در زمان اقای کرزی در افغانستان پیاده شد و تا حال که حکومت وحدت ملی است، آزادی بیان جایگاه خود را در افغانستان پیدا کرده و به عنوان رکن چهارم دولت فعالیت می‌کند.(۱۱)
منابع:
۱ . جریده‌ای رسمی وزارت عدلیه ج.ا.ا، قوانین اساسی افغانستان،، بخش اول نظام نامه‌ی اساسی دولت علیه افغانستان، ماده‌ی ۱۱. کابل .۱۳۸۷.
۲ . رهین، عبدالرسول؛ تاریخ مطبوعات افغانستان؛ چ 2، کابل: شورای فرهنگی افغانستان، 1387، ص 228.
۳ . آهنگ، محمدکاظم؛ سیر ژورنالیسم در افغانستان؛ کابل: انجمن تاریخ و ادب افغانستان، 1349، ج 1، ص 8.
۴ . نوید، دکتر سنزل، پژوهشگر مسایل تاریخ و کارشناس دوره امانیه، امریکا، مصاحبه متنی، بیبیسیفارسی. ۱۳۹۴
۵ . پروین، ناصرالدین؛ مجله ایرانشناسی»، سال نهم، 1376، ش 34، ص 305. تارنمای پارسایان ۱۳۹۵
۶ . آهنگ، محمدکاظم؛ سیر ژورنالیسم در افغانستان؛ کابل: انجمن تاریخ و ادب افغانستان، 1349، ج 1، ص ۱۲-۱۳.
۷ . انصاری، سعد الدین، گروه سرخ پوش غارتگر، انیس، کابل ۲۰ حمل ۱۳۰۷
۸ . رهین، عبدالرسول؛ تاریخ مطبوعات افغانستان؛ چ 2، کابل: شورای فرهنگی افغانستان، 1387، ص 2۳۱.
۹ . اسکنازی، می، افغانستان شناس فرانسوی، مصاحبه‌متنی، بیبیسیفارسی ۱۳۹۴
۱۰ . آهنگ، محمد کاظم، سیر ژورنالیسم در افغانستان، پیشین، ص 221.
۱۱ . برای دریافت سافت مقاله و مقاله های دیگر من به این وبلاگ مراجعه فرمائید:
www.nazir1999.blogfa.com
محمد نذیر یوسفی
بهار 96
درباره این سایت